Przyczyny otyłości

Otyłość powstaje w wyniku dodatniego bilansu energetycznego, kiedy przyjmujemy więcej energii niż jesteśmy w stanie wykorzystać. Trwająca w ostatnich latach epidemia otyłości nie jest uwarunkowana zmianami genetycznymi, najczęstszą przyczyną są czynniki środowiskowe.

Do czynników środowiskowych należy przede wszystkim zaliczyć:

• brak aktywności fizycznej, który może być spowodowany rozwojem transportu, automatyzacją (korzystanie z windy, ruchomych schodów),
• siedzący tryb życia.

Społeczeństwo wybiera spędzanie wolnego czasu przed telewizorem zamiast rodzinnych spacerów czy wycieczek rowerowych. W przeprowadzonych badaniach stwierdzono, że 90% dorosłych z nadwagą nie wykazuje innej aktywności fizycznej niż praca zawodowa. Szczególnie niepokojący jest fakt, iż dzieci wolą spędzać czas korzystając z gier komputerowych niż bawić się na świeżym powietrzu.

Kolejnym czynnikiem środowiskowym są nieprawidłowe nawyki żywieniowe, kształtowane już w okresie dzieciństwa. To rodzice kreują zwyczaje żywieniowe i pokazują w jaki sposób należy dbać o swoje zdrowie. Od najmłodszych lat dzieci często są przekarmiane i dokarmiane słodyczami, przez co w późniejszym wieku również preferują duże porcje pokarmów i słodkie przekąski. W badaniu przeprowadzonym  w województwie podkarpackim wykazano, że otyłość występująca u jednego lub obojga rodziców zwiększa ryzyko pojawienia się otyłości u potomstwa. W tym samym badaniu stwierdzono, że zbyt niska i zbyt wysoka masa urodzeniowa ciała również zwiększa ryzyko otyłości.

Styl życia ma wielkie znaczenie dla rozwoju otyłości.Po pierwsze spożywamy pokarmy o dużej gęstości energetycznej, bogate w tłuszcz i cukry proste („Fast food”, słodycze,  napoje). Unikamy natomiast pokarmów bogatych w błonnik pokarmowy takich jak warzywa i owoce, które posiadają niską gęstość energetyczną i dają uczucie sytości. Przyjmujemy za duże porcje pokarmowe, w restauracjach możemy zakupić powiększone porcje dań, które kuszą swoją ceną. Lubimy korzystać z promocji, a w następstwie przejadamy się.

Wadą naszego żywienia jest brak regularności. Większość ludzi nie spożywa pierwszego śniadania, a skumulowaną z całego dnia ilość energii przyjmuje na kolację. W czasie oceny sposobu żywienia dzieci w wieku 9-12 lat stwierdzono, że 29,5 % badanych nie spożywa I śniadania i 62% II śniadania.

Pacjenci nie przygotowują posiłków w domu, często spożywają je w restauracjach, gdzie niestety nie jest podana wartość kaloryczna i odżywcza potraw.

Dodatkowo ankietowani podjadają między posiłkami wysokoenergetyczne przekąski typu batony, chipsy czy paluszki. Warto tutaj wspomnieć, że wartość energetyczna jednego batona to aż 260 a małej paczki chipsów paprykowych to 157 kcal.

Ważny jest także sposób przygotowywania posiłków. Pacjenci najczęściej wybierają potrawy smażone, przez co  znacznie zwiększają kaloryczność posiłków (jedna łyżka oleju to aż 108 kcal).

Wybór płynów ma także znaczenie w rozwoju otyłości, częściej sięgamy po butelkę dosładzanego napoju niż po butelkę bezkalorycznej wody mineralnej.

Również marketing i reklamy mają istotny wpływ na preferencje żywieniowe. Często nieodpowiednio interpretujemy reklamy, przedstawiające same zalety produktu i zachęcające do jego zakupu. Przykładowo, reklama mlecznej kanapki dla dzieci mówi o zawartości mleka potrzebnego do budowy kości i orzechach, które pozytywnie wpływają na proces myślenia. Poza tym wszystkie dzieci w reklamie są zadowolone i uśmiechnięte. W tej samej reklamie brak jest informacji na temat zawartości cukrów rafinowanych i tłuszczów przyczyniających się do rozwoju otyłości. Rodzice, chcąc zadbać o swoje pociechy wybierają niezdrowe kanapki, nie sprawdzając wcześniej ich wartości energetycznej i odżywczej.

Kolejnym czynnikiem przyczyniającym się do otyłości jest wydłużony czas pracy a w konsekwencji brak dostatecznej ilości snu, w wyniku czego dochodzi do zwiększenia wydzielania greliny i zwiększonego łaknienia.

Problemy z nadwagą mogą być spowodowane czynnikami genetycznymi. Uważa się, że predyspozycje genetyczne zwiększają ryzyko otyłości przy współistnieniu czynników środowiskowych. Zmiany genetyczne mogą doprowadzać do zaburzeń metabolicznych takich jak:

• osłabiona termogeneza,
• upośledzone wydzielanie neurohormonów i hormonów,
• zaburzenia funkcji komórek tłuszczowych.

Ponadto istnieje kilka chorób genetycznych, które objawiają się wystąpieniem otyłości. Są to m. in.:

• zespół Pradera-Willego,
• zespół Alstroma,
• tłuszczakowatość bolesna,
• zespół Laurenc’a-Moona-Biedla.

Otyłość powstaje również w wyniku zaburzeń odżywiania. Jednym z nich jest kompulsywne objadanie, które objawia się nadmiernym jedzeniem. Epizodom objadania nie towarzyszy wymiotowanie, przeczyszczanie się i zwiększona aktywność fizyczna, dlatego osoby te często są otyłe. Kolejnym zaburzeniem odżywiania jest bulimia o charakterze nieprzeczyszczającym z objawami napadów objadania się. Bulimicy, którzy się nie przeczyszczają, poszczą lub uprawiają ćwiczenia fizyczne, w związku z tym ten typ bulimii również może prowadzić do otyłości. Do nieprawidłowych zachowań żywieniowych należy także wilczy apetyt na słodycze, który polega na zjadaniu dużych ilości produktów słodkich (prowadzących do zwiększenia masy ciała) w celu poprawy humoru. Natomiast nocne jedzenie charakteryzuje się zjadaniem dużych ilości pożywienia w nocy, kiedy to nasz metabolizm jest zmniejszony i w wyniku tego możliwe jest przybieranie na wadze. Z kolei jedzenie pod wpływem stresu pojawia się wtedy, kiedy nie potrafimy poradzić sobie z życiowymi problemami. Zatem wiele sytuacji stresowych będzie doprowadzało do częstego „zajadania” stresu i w konsekwencji do tycia.

U kobiet w okresie menopauzy występuje zwiększone ryzyko otyłości ze względu na zmniejszone wydzielanie hormonów przez jajniki. Po menopauzie tkanka tłuszczowa ulega redystrybucji, przez co zwiększa się ilość tkanki tłuszczowej wisceralnej, a zmniejsza się masa beztłuszczowa ciała. Otyłość u kobiet w okresie klimakterium może wynikać ze zmniejszenia tempa podstawowej przemiany materii, złych nawyków żywieniowych czy braku aktywności fizycznej.

Otyłość może również towarzyszyć zaburzeniom endokrynologicznym takim jak: niedoczynność tarczycy, zespół Cushinga, niedoczynność przytarczyc i niedobór hormonu wzrostu.

Nadmierna masa ciała może być także wywołana przyjmowaniem niektórych leków. Do tej grupy należą leki przeciwdepresyjne (imipramina, doksepina, dezypramina, amitryptylina, sole litu), leki przeciwpadaczkowe (karbamazepina), neuroleptyki (tiorydazyna, droperydol, chlorpromazyna, haloperydol) progestageny i sterydy. Leki te mogą zwiększać łaknienie lub zmniejszać metabolizm i prowadzić do rozwoju otyłości.

 

Bibliografia

1. Jarosz M., Kłosiewicz- Latoszek L. Otyłość zapobieganie i leczenie. Wydawnictwo Lekarskie PZWL: Warszawa, 2009.
2. Szymocha M., Bryła M., Maniecka Bryła. I. Epidemia otyłości w XXI wieku. Zdrowie Publiczne. 2009, 119, 2, 207-212.
3. Pupek-Musialik, Kujawska-Łuczak M., Bogdański P. Otyłość i nadwaga – epidemia XXI wieku. Przegląd Lekarski. 2008, 1, 117-123.
4. Plewa M., Markiewicz A. Aktywność fizyczna w profilaktyce i leczeniu otyłości. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii. 2006, tom 2, nr 1, 30-37.
5. Wyka J., Żechałko- Czajkowska A. Spożycie grup produktów wśród otyłych mieszkańców Wrocławia. Roczninki PZH. 2008, 59, 2, 231-236.
6. Puzoń A., Paruzel M. Nadwaga i otyłość w wieku dojrzewania a rola środowiska rodzinnego. II Ogólnopolska Konferencja Dietetyki: Łódź, 2012, 78-80.
7. Mazur A., Klimek K., Małecka- Tendera E. Czynniki ryzyka występowania otyłości u dzieci szkolnych w województwie podkarpackim. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii. 2011, 7, 3, 157-166.
8. Boniecka I., Michota- Katulska E., Ukleja A., Czerwonogrodzka A., Kowalczyk E., Szczygłowska A. Zachowania żywieniowe wybranej grupy dzieci w wieku szkolnym w aspekcie zagrożenia otyłością. Przegląd Lekarski. 2009, 66, 1-2.
9. Jarosz M., Wolnicka K., Kłosowska J. Czynniki środowiskowe związane z występowaniem nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży. Postępy Nauk Medycznych. 2011, 9, 770-777.
10. Gajda K., Hamułka J. Ocena wpływu wybranych elementów sposobu żywienia na parametry antropometryczne wybranej grupy dzieci w wieku 9-12 lat. II Ogólnopolska Konferencja Dietetyki: Łódź, 2012, 59- 61
11. Korek E., Chęcińska Z. Białecka- Grabiarz K. Zwyczajowy sposób odżywiania się oraz błędy żywieniowe licealnej młodzieży wiejskiej i miejskiej, 80- 82.
12. Szanecka E., Małecka- Tendera E. Zmiana nawyków żywieniowych a problem otyłości u dzieci. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii. 2006, 3, 102-107.
13. Białkoz- Kalinowska I. Potrowska- Jastrzębska J. Otyłość u małych dzieci jako skutek błędów żywieniowych. Standardy Medyczne. 2007, 4, 626-629.
14. Owecki M., Otyłość epidemią XXI wieku. Przegląd Kardiodiabetologiczny. 2009, 1, 36–41.
15. Białkowska M. Etiopatogeneza otyłości. Postępy nauk medycznych. 2011, 9, 765-769.
16. Ziółkowska B., Mroczkowska D. Zaburzenia odżywiania i nieprawidłowe zachowania jedzeniowe występujące i kobiet z nadwagą i otyłością. II Ogólnopolska Konferencja Dietetyki: Łódź, 2012, 11-13.
17. Grycewicz J., Cypryk K. Wpływ hormonów płciowych na występowanie zaburzeń metabolicznych u kobiet w okresie menopauzy. Przegląd Menopauzalny. 2008, 1, 29-37.