Celem leczenia otyłości jest redukcja masy ciała i poprawa stanu zdrowia społeczeństwa. Do działań długofalowych możemy zaliczyć zmianę stylu życia i likwidację nieprawidłowych nawyków żywieniowych. Wybór metody leczenia otyłości zależy od etapu otyłości oraz ryzyka chorób dodatkowych. Zmniejszenie masy ciała zaleca się pacjentom z nadwagą, u których występują zaburzenia metaboliczne. Z kolei osoby otyłe leczy się niezależnie od współwystępowania chorób dodatkowych. Leczenie operacyjne wdraża się u pacjentów z BMI>40.
W leczeniu dietetycznym osób z nadwagą i otyłością redukcję masy ciała
uzyskujemy przez zmniejszenie ilości energii podawanej z pożywieniem i zwiększenie jej wykorzystania przez organizm w wyniku zwiększenia aktywności fizycznej. Realnym celem jest redukcja 5-10% masy ciała w ciągu 6 miesięcy. Plan odchudzania powinien być zatem dopasowany indywidualnie do pacjenta w zależności od jego przemiany materii, czynników kulturowych czy upodobań kulinarnych. Równie ważna jest silna motywacja pacjenta, dlatego zaleca się konsultacje z psychologiem.
Ujemny bilans energetyczny uzyskujemy przez zastosowanie diety niskokalorycznej. Redukcja o 500-1000 kcal daje ubytek masy ok. 0,5-1 kg w ciągu tygodnia. Nie zaleca się większej redukcji masy ciała ze względu na ryzyko szybszego przytycia po kuracji (tzw. efekt jo-jo). Często pacjenci chudną szybciej w pierwszych miesiącach kuracji, co jest związane z utratą wody (1 g glikogenu wiąże 3 g wody). Z kolei po kilku miesiącach podstawowa przemiana materii ulega zmniejszeniu i zbędne kilogramy zrzucamy wolniej, dlatego ważne jest aby pacjent w tym okresie nie tracił motywacji i był tego świadomy.
Dieta niskokaloryczna powinna być zbilansowana i dostarczać niezbędnych składników odżywczych. Posiłki powinny być spożywane
5 razy dziennie (bez podjadania między nimi), przy czym kolacja najpóźniej 3-4 godziny przed snem. Należy poinformować pacjenta, że powinien spożywać posiłki powoli i w spokojnej atmosferze. Można także doradzić aby przygotowywał potrawy na małych talerzach, dzięki temu będzie się jemu wydawało, że zjada większą porcję.
Dieta redukująca powinna dostarczać 15-20% zapotrzebowania energetycznego pochodzącego z białka, 25% z tłuszczy i 55-60% z węglowodanów.
Zapotrzebowanie energetyczne na składniki odżywcze.
Przy układaniu jadłospisu powinniśmy wybierać białko pochodzące z chudego sera twarogowego, chudego mleka, jogurtów naturalnych, chudego mięsa, ryb czy soi.
Tłuszcze nasycone powinny stanowić nie więcej niż 7% energii, wielonienasycone 6-10% (w tym n-6: 5-8%, n-3: 1-2%) i resztę jednonienasycone, a ilość cholesterolu nie powinna przekraczać 300 mg na dobę. Tłuszcz podlega ograniczeniu, ponieważ jest najbardziej kalorycznym składnikiem (1 g tłuszczu to 9 kcal) a w dodatku nie daje uczucia sytości. Ilość tłuszczu w diecie możemy zmniejszyć przez spożywanie chudego mięsa (drób, indyk) i ryb, a wykluczenie wieprzowiny i baraniny. Pacjenci powinni także unikać wszelkich podrobów typu parówki, pasztety, czy kiełbasy. Zaleca się aby potrawy były przygotowywane metodą gotowania, gotowania na parze, grillowania lub smażenia na patelniach teflonowych bez dodatku tłuszczu. Jeżeli chodzi o tłuszcz wykorzystywany do smarowania kanapek to najlepiej go ograniczyć lub całkowicie wykluczyć. Poleca się natomiast dodawanie tłuszczu na zimno do sałatek np. oliwę z oliwek.
Węglowodanów w diecie nie może być mniej niż 100 g na dobę, ponieważ poniżej tej wartości dochodzi do zużywania białka. Dieta powinna być bogata szczególnie w węglowodany złożone występujące w razowym pieczywie, pełnoziarnistym makaronie, ryżu naturalnym czy kaszy. Redukuje się natomiast ilość węglowodanów prostych pochodzących ze słodyczy czy napojów, które powinny być zastąpione wodą mineralną w ilości 2 l na dobę ze względu na możliwe ryzyko odwodnienia. Z kolei zwiększa się spożycie błonnika pokarmowego i zaleca jego przyjmowanie w ilości 27-40 g na dobę w postaci pełnoziarnistych produktów zbożowych i warzyw.
Osoby stosujące dietę redukującą powinny także zrezygnować ze spożycia alkoholu.
Przy stosowaniu diety niskokalorycznej bardzo ważna jest rola aktywności fizycznej, która jest jej nieodłącznym elementem. Zaleca się stosowanie ćwiczeń aerobowych np. jazda na rowerze, pływanie. Ważne jest, aby aktywność fizyczna pojawiała się 5 razy w tygodniu, co najmniej przez 30 min, a poza tym nawyk ćwiczeń powinien również pozostać po skończeniu kuracji odchudzającej, ponieważ zwiększa on przemianę materii. Osobom z chorobami dodatkowymi zaleca się konsultacje z lekarzem przed rozpoczęciem ćwiczeń fizycznych.
Dieta o bardzo niskiej zawartości energii dostarcza mniej niż 800 kcal na dobę. Jest to sproszkowana dieta przemysłowa, którą spożywa się po wymieszaniu z wodą. Wskazaniem do stosowania takiej diety jest zaawansowana otyłość oraz konieczność szybkiego schudnięcia np. przed operacją. W Polsce stosuje się taką dietę przez 3 tygodnie, a następnie przez 2 tygodnie stosuje się dietę o wartości kalorycznej nie przekraczającej 1000 kcal, obfitą w białko i ubogą w węglowodany. Im bardziej osoba jest otyła, tym więcej kilogramów może ona stracić w czasie stosowania rygorystycznej diety.
Stosowanie diety ubogoenergetycznej połączonej z wysiłkiem fizycznym umożliwia redukcję masy ciała a także zmniejszenie ciśnienia skurczowego i rozkurczowego krwi, hiperinsulinemii, poziomu cholesterolu (frakcji LDL) i trójglicerydów oraz zwiększenie stężenia cholesterolu (frakcji HDL). Dodatkowo kuracja zwiększa wydolność fizyczną człowieka.
Leczenie farmakologiczne jest wskazane, kiedy leczenie dietetyczne, ze zwiększoną aktywnością fizyczną, nie przynosi pożądanych efektów. Ponadto leczenie farmakologiczne stosowane jest u pacjentów z BMI> 30. Obecnie w Polsce dostępny jest jeden lek: orlistat, który hamuje działanie lipazy trzustkowej i zmniejsza wchłanianie tłuszczów, nie licząc suplementów diety.
Do podstawowych metod leczenia chirurgicznego zalicza się założenie opaski wokół żołądka metodą laparoskopową. Opaska ta zmniejsza objętość żołądka, a co za tym idzie i objętość przyjmowanych pokarmów.
Operacja ominięcia żołądkowego z użyciem pętli Roux−en−Y polega na wytworzeniu małego żołądka i zespolenia jelitowego. Metoda ta pozwala na zmniejszenie ilości przyjmowanego pokarmu, a także upośledza proces trawienia.
Z kolei balon żołądkowy umieszcza się w żołądku, zmniejszając w ten sposób jego objętość. Balon wypełniony jest solą fizjologiczną zabarwioną na niebiesko, dlatego jeżeli dojdzie do pęknięcia balonu, mocz pacjenta będzie miał barwę niebieską.
Bibliografia
- Tsigos C., Hainer V., Basdevant A. i in. Postępowanie w otyłości dorosłych: europejskie wytyczne dla praktyki klinicznej. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii. 2009, 3, 87-98.
- Jarosz M., Grodowska A. Leczenie otyłości. Family Medicine & Primary Care Review. 2008, 10, 4, 1361–1366.
- Ostrowska L. Leczenie dietetyczne otyłości- wskazówki dla lekarzy praktyków. Forum Zaburzeń Metabolicznych. 2010, 1, 22-30.
- Jarosz M., Kłosiewicz- Latoszek L. Otyłość zapobieganie i leczenie. Wydawnictwo Lekarskie PZWL: Warszawa, 2009.
- Raport WHO: Genewa, 2008.